Zaufanie – brakująca funkcja reprodukcji systemowej. Bariery w dystrybucji środków unijnych w świetle teorii systemu autopojetycznego Niklasa Luhmanna

Abstract

Niniejszy artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza jest poświęcona opisowi mechanizmów wewnątrz- i międzysystemowej reprodukcji nieufności, na przykładzie empirycznych danych dotyczących procesu (re)dystrybucji funduszy unijnych, jakie napłynęły do Polski w tzw. pierwszym okresie programowania. Część druga to analiza systemowych uwarunkowań braku zaufania, koncentrująca się przede wszystkim na problemach funkcjonalnego różnicowania się zasadniczych subsystemów (schyłkowego) państwa bezpieczeństwa socjalnego, ich autonomii i wzajemnej komunikacji.

Poniższy tekst nawiązuje do koncepcji systemu autopojetycznego autorstwa Niklasa Luhmanna oraz zawiera wstępną propozycję rozwinięcia koncepcji zaufania w ramach teorii systemu autopojetycznego. Autor stawia tezę, że przyczyną systemowych trudności dotyczących alokacji funduszy unijnych jest nierównomierne różnicowanie się subsystemów administracyjnego, politycznego i społecznego na najistotniejszym dla rozdziału funduszy poziomie regionalnym. W konsekwencji „funkcjonalnego zapóźnienia” systemu społecznego pojawia się reprodukowanie nieufności (albo niedobór tzw. uogólnionego, systemowego zaufania), które prowadzi zarówno do perturbacji w reprodukcji wewnątrzsystemowej administracji i polityki, jak i do zakłóceń komunikacyjnych w ich relacjach wzajemnych oraz w komunikacji obydwu z subsystemem społecznym. Zaufanie to dla każdego systemu niezbędny „tryb działania” przede wszystkim w momentach zwiększonego ryzyka reprodukcyjnego (wzrastającej kontyngencji), w rodzimym systemie administracyjnym taka sytuacja powstała niewątpliwie w związku z integracją z UE i niemającym precedensu w swej skali transferem środków.

Tekst zawiera opis reprodukcji i ewolucji systemu, odnosi się do wykorzystywania środków przyznanych Polsce na lata 2004–2006, a także do fazy  przygotowawczej do okresu programowania 2007–2013. Opis został oparty na wynikach jakościowych badań terenowych przeprowadzonych przez zespół pod kierownictwem Grażyny Skąpskiej w gminach południowej Polski, które skonfrontowano z danymi statystycznymi oraz wynikami kontroli NIK.